Cevdet USTA
Yaşı 50 ve üzerinde olanlar hatırlayacaklardır.1980 li yılların ortalarına kadar her mahallede bakkal, kasap, berber, ayakkabı tamircisi, elektrikçi, terzi, su tesisatçısı, oto tamircisi gibi esnaflar vardı ve mahalle sakinleri sorunlarını kolayca çözerlerdi. Aynı zamanda yukarıda saymaya çalıştığım esnaflar mahallenin bekçileri gibiydiler. Mahalleye giren çıkan kontrol altındaydı ve bu kimselere gerektiğinde hepimiz anahtarlarımızı bırakıp gider, parasız kaldığımızda ödünç alır, veresiye alışveriş yapar ay sonunda maaşı alınca öderdik.
Bilgisayar çağına girmeden önce (80 li yıllara kadar) kredi kartı vs. olmadığından güvene dayalı bir alışveriş sistemi vardı ve herkes gelirine göre harcamalarını düzenlerdi. Ayrıca güven ön planda olduğu için alışverişlerde pazarlık bile söz konusu olmazdı. Konunun en önemli ve iyi tarafı muhatabınızı bulmak ve işinizi görmek son derece kolaydı.
Globalleşmeye geçtiğimiz 80 li yılların ortasından günümüze kadar alışveriş şekli değişti, ürün değişti, satın alma içgüdülerimiz arttı ve zincir marketlerin hızla çoğalması, alışveriş merkezlerinin her geçen gün sayıları artması küçük esnafların iyice küçülmesine hatta kepenk kapatmasına kadar gitti. Çünkü girdiğiniz bir markette sadece ihtiyacınız olanı değil, yapılan satış kriterlerinden dolayı ihtiyaç fazlası ürünün kredi kartıyla alıp ödeme günü geldiğinde de bazı kimseler zorlanmaya hatta asgari ödeme tutarını ödeyip kalan borcu ertelemeye daha da ötesi bir bankaya olan borcu başka bankadan kredi alarak ödemeyi seçenler bile olmaya başladı ve bu tür olaylar her geçen gün artmaya devam etti. İstatistiklere göre Kredi kartları, banka kartları ve ön ödemeli kartlarla yapılan toplam ödeme tutarı haziranda geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 98 artarak 1,27 trilyon liraya yükseldi.
Günümüzde bazı küçük esnaflar büyük market, servis merkezleri gibi işletmelerle anlaşarak işlerini bırakmak zorunda kaldılar ve kalanlar da son derece zor koşullarda iş hayatını sürdürmeye çalışmaktadır. Ekonomi yönetimi küçük esnafı koruyacak birtakım tedbirler alsa da yeterli olmamakta, halkın alışveriş yöntemi değiştiğinden pahalı da olsa alışveriş merkezlerine yönelmektedir. Ancak sayıları hızla artan bazı alışveriş merkezlerinin de zor durumda olduğunu yazılı ve görsel basından izlemekteyiz.
Yukarıda bahsetmeye çalıştığım gibi bakkallar, kasaplar marketlerle anlaşarak iş değiştirebilirler ama bir ayakkabı tamircisi ne yapabilir? Eskiden bir ayakkabıyı tamir ettirip, pençe bile yaptırıp uzun süre giyebiliyorduk. Şimdilerde ise adına tüketim çılgınlığı dediğimiz sistem yüzünden ayakkabı tamiri bitti ve hepimiz birkaç ayakkabı sahibi olmaya başladık
İçinde bulunduğumuz ekonomik kriz ortamında küçük esnafları mumla arar duruma geldik. Örneğin bir araba tamiri için yetkili servise gittiğimizde normal ücretin çok fazlasını talep etmekte, bir markete gittiğimizde ise pahalı olduğuna razı gelerek kredi kartı kolay geldiğinden alışveriş yapıyoruz.
Günümüzde özellikle marketler, alışveriş merkezleri, reklamlar, Show room lar vasıtasıyla bizleri satın almaya zorlayan etkenleri her geçen gün artırmaktadır. Bir markete girdiğinizde;
*Ürünlerin yerleştirme biçimi kolay alışverişe teşvik ediyor. Örneğin kule satışları denilen yöntem kullanılarak herhangi bir ürün çeşidi kule şeklinde yüksek görünümlü olarak teşhir edilerek ucuz satıldığı mesajı veriliyor ve tüketici ihtiyacı olmadığı halde satın almayı tercih ediyor.
*Ürünlerin market içindeki konumu da satış tercihlerini değiştirebilir. Bir X ürünü almaya gittiğinizde aradığınız ürün marketin sonunda bulunan raflarda ise bütün marketi izlemek kendiliğinden oluşur ve birkaç ürün daha satın alarak marketten çıkarız.
*İndirimli ürünler genelde marketin en sonda bulunan uç noktalara yerleştirilir. Bu da market içinde daha fazla görsel yapmanızı ve satın almak üzere torbanızı doldurmanızı sağlar.
*Sebze ve meyveler özellikle marketin ön sıralarında konumlanır. Çünkü sebze ve meyveler en temel ihtiyaç maddeleridir ve taze oldukları için alışveriş hacmi yükselir ve içeride de devam edebilir.
*Bazı ürünlerde fiyat algısı oluşturulur. Mesela tanesi 7,5 TL olan bir ürünün 2 tane alınca 10 TL olması gibi.
*Fiyat algısı. Bazı ürünlerin fiyatları tahmin edilse be birçok ürünün fiyatı tüketici tarafından bilinmez. Ucuz bir ürün alan tüketici bunlar da ucuz algısıyla sepete birkaç ürün atabilir.
*Market atmosferi alışverişi tetikleyen başka bir etkendir. Marketin konumu, içindeki koku, müşterilere karşı tutum gibi faktörler satış için önemli rol oynar. Markette çalan müzik alışveriş dürtüsünü canlandırabilir.
*Alışveriş tutarına göre indirim yapılması, satışları arttırabilir. Örneğin 50 TL lik ürün alana X malı 38 TL yerine 20 TL olabilir.
Daha az harcama yapmak için
*Mutlaka alışveriş listesi yapın ve bunun dışına çıkmamaya özen gösterin.
*Harcama limiti belirleyin ve buna sadık kalın.
*Kartla ödeme alışverişte hesap yapmayı gerektirmediği algısı vardır. Bunu yenmek için nakit alışverişi benimseyin.
*Online alışverişler sadece ihtiyaç için kullanıldığından bu yöntemi tercih edebilirsiniz.
Küçük esnaflarımızın işlerinin bozulmasında bir başka sebep de e ticaret sisteminin hızla yayılmasıdır. Kapıya kadar ürünün gelmesi, ekonomik koşullar nedeniyle her bireyin çalışmak zorunda olduğu için zaman bulamaması gibi nedenlerle e ticaret hacmi her geçen gün artmaktadır. Ancak bu işlemde de satın aldığınız işletmenin ticaret bakanlığına kayıtlı olması son derece önemlidir. Çünkü kart bilgileriniz art niyetle kullanılabilir.
Yukarıda küçük esnafın durumunu özetlemeye çalıştım ama bir başka ve en önemli gerçek çağa, teknolojiye ayak uyduramayan işletmelerin ticari yaşamlarını sürdürebilmeleri çok zordur. Globalleşen dünyada teknolojiye yetişmek mümkün değildir. Dolayısıyla teknolojik bir ekonomide insanların kendini yetiştirebilmesi işsizlik açısından önemlidir. Günümüzde insansız hava aracı, insansız raylı sistem araçları yerini almıştır ve her kimse işsiz kalmamak için teknolojiye uymak zorundadır.
İşte yukarıda saymaya çalıştığım gibi sistem yüzünden küçük esnaf yok olmaya mahkûm edilmiştir.
ZAFER ÖZCİVAN
Ekonomist-Yazar
aaaa aaaa
